. . . . MALİYYƏ HƏYATIMIZDA . . . . : марта 2015

Kitab -Qənaət motivasiya ssenari

Sinif yoldaşları söhbət edirlər.

Dərs əlaçısı Nihad deyir:

- Atamın mənə verdiyi cib xərcliyindən qənaət edərək 2 manat 60 qəpik pul toplamışam.İstəyirəm Fizika müəllimimiz Aliyə müəllimin tapşırdığı ," Mütailə mədəniyyəti və oxuya motivasiya " layihəsi çərçivəsində mütailə edərək müzakirə edəcəyimiz Jül Vernin " Aya səyahət " kitabını alım.

Fərahim cəld fikir bildirir :

-Düşünürəm ki, müasir dövrdə kitab almağa heç ehtiyac yoxdur.İnternetdən istədiyin kitabın e-nüsxəsini yükləyib oxuya bilərsən.

-Mən kompüterdən çox istifadə etməyi düzgün saymıram , gözlər üçün də ziyanlıdır.Kitabın isə xüsusi bir ziyanı yoxdur.

Söhbətə diqqətlə qulaq asan Qəndab nəhayət ki ,dillənir :

-Mənə elə gəlir ki .məktəb kitabxanaları ,uşaq kitabxanalrı məhz elə bunun üçündür.Qənaət etdiyin pulu bir dəfə oxuyacağın kitaba xərcləməyin əsl israf olar. Mən kitabı oxucusu olduğum uşaq kitabxanasından götürəcəm.Sizə də elə bunu məsləhət görürəm.

-Fərahim ,Qəndab ,sizə niyə elə gəlir ki,şəxsi kitab almaq lüzumsuzdur? Mənim fikrim tamam fərqlidir. Əvvəla , mən qənaət etdiyim pulla kitab alarkən ailə büdcəmizə ziyan vurmuş olmuram.Nəzərə alsaq ki ,bu kitabdan mənim kiçik bacım və qardaşım da rahatlıqla istifadə edə biləcəklər ,deməli mən əslində gələcəyə məqsədli qənaət etmiş oluram.Beləliklə mənim şəxsi kitabxanam da yarana bilər.

Yoldaşlar bu mövzuda öz subyektiv fikirlərinin doğru olduğunu sübut etmək üçün digər sinif yoldaşları ilə birlikdə debat təşkil etməyi qərara aldılar. Siz necə düşünürsünüz ,kim haqlıdır?

Müəllif :Aliyə Əhmədova

Cəmiyyətin iqtisadi həyatı və onun struktur elementləri

1.İqtisadi həyatın ümumi təsnifatı.Sosial fəlsəfə cəmiyyətə müxtəlif yarımsistemləri və tərəfləri əhatə edən mürəkkəb orqanizm kimi yanaşır.

Bütövlükdə götürdükdə cəmiyyət təbii yarımsistemə və ictimai yarımsistemə ayrılır. Birinci, insan nəslinin istehsalı və təkrar istehsalını, coğrafi mühit və ölkənin geopolitik vəziyyətini, nəsillər arasında təbii münasibətləri əhatə edir. İkinciyə, ictimai həyatın istehsalı və təkrar istehsalı daxildir. Bunlarla yanaşı sosial sistemi birlik formalarına görə (cəmiyyət, sosial qrup, millət, xalq və s.), yaşayış məskənləri tipinə görə (şəhər, şəhərtipli qəsəbə və kənd), habelə peşə, demoqrafik, yaş, cins və sair əlamətlərə görə də bölmək olar. Deyilənlərdən əlavə cəmiyyət ictimai sferalar üzrə də təsnif olunur. Belə yanaşdıqda ictimai həyat iqtisadi, sosial, siyasi və mənəvi sferalara da ayrılır. Bu bölgünün əsasında iki əsas əlamət durur: ictimai fəaliyyətin özünəməxsus növü və buna müvafiq olaraq qərarlaşan ictimai münasibətlər tipi. Yuxarıda qeyd olunan sferaların hər birində insanların fəaliyyəti özünəməxsus, spesifik xarakter daşıyır. Burada qərarlaşan ictimai əlaqələr və münasibətlər də başqalarında olduğundan fərqlidir.

Cəmiyyətin sferalar üzrə bölgüsü həm də buna görə diqqəti cəlb edir ki, o ictimai həyatın müxtəlif tərəflərini funksional baxımdan vəhdətdə götürür. Belə ki, yuxarıda adı çəkilən dörd sferanın hər birində həm madi, həm də mənəvi tərəflər (əlbətdə hər birində müxtəlif nisbətdə) əhatə olunur.

İctimai sferalar sırasında iqtisadi həyat mühüm yer tutur. O çox geniş məzmuna malikdir. Buraya maddi istehsal, iqtisadi tələbatlar, mənafelər və iqtisadi fəaliyyət ilə əlaqədə olan digər tərəflər daxildir.

MƏQALƏNİN DAVAMINI BURADAN OXU»

PULUN FUNKSYALARI- VİDEO MƏZMUNLU SORĞU

"İqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadirdir! " Heydər Əliyev

Image result for heydər əliyev və iqtisadiyyat

Ölkəmizə 30 ildən çox rəhbərlik etmiş Azərbaycan xalqının ümummilli lideri, ulu öndər Heydər Əliyev nəinki ictimai, siyasi, həm də iqtisadi sahədə kifayət qədər həlledici addımlar atmışdır. Heydər Əliyev Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafında böyük və müstəsna rolu olan əvəzsiz şəxsiyyətdir.
Tarixi təcrübə göstərir ki, zəngin təbii və iqtisadi sərvətlərə malik olan ölkələrdə müstəqilliyin qorunub saxlanılması bəzən onun əldə edilməsindən daha çətin və mürəkkəbdir. Düşmən təcavüzünə məruz qalan və təcrübəsiz dövlət rəhbərləri tərəfindən idarə olunan Azərbaycanda bu daha da çətin idi. Ölkəmiz yalnız dövlət müstəqilliyini itirmək təhlükəsi ilə deyil, eyni zamanda, daxildən də parçalanmaq təhlükəsi ilə qarşı-qarşıya qalmışdı.
Ölkəni bu ağır vəziyyətdən 1993-cü ildə xalqın istəyi ilə yenidən hakimiyyətə qayıdan ümummilli lider Heydər Əliyev çıxardı. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti möhtərəm cənab İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi "Belə bir çətin anda, çətin dövrdə xalqımızın müdrikliyi bir daha özünü göstərdi. Xalqın təkidi və tələbi ilə ümummilli liderimiz Heydər Əliyev Azərbaycana qayıtdı, xalq onu Prezident seçdi və ondan sonra ölkəmizin inkişaf dövrü başlandı. Bütün xoşagəlməz meyllərə son qoyuldu, sabitlik, ictimai asayiş bərqərar olundu, qeyri-qanuni silahlı dəstələr tərksilah edildi. Bir sözlə, Azərbaycan inkişaf yoluna qədəm qoydu".
Prezident kimi fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən bəhs edərək Heydər Əliyev iki halı xüsusi qeyd etmişdir: "Respublika iqtisadiyyatı, demək olar ki, tamamilə dağıdılıb, xalqın rifah halı aşağı düşüb. Lakin respublikanın böyük sosial-iqtisadi, elmi-texniki potensialı var. Azərbaycanın coğrafi-siyasi vəziyyəti, onun təbii sərvətləri, uzun illər boyu yaranmış əsas fondları respublikanı bu ağır böhrandan çıxarmağa imkan verir. Digər tərəfdən yeni islahatlar aparmaq yolu ilə bazar iqtisadiyyatına keçmək istiqamətində hərəkət etməliyik".
Heydər Əliyevin yenidən hakimiyyətə qayıtması ilə yeni iqtisadi yüksəliş başlanıldı, Azərbaycan iqtisadiyyatına xarici investisiyalar yatırıldı, ulu öndər digər sahələrdə olduğu kimi bu sahədə də köklü dəyişikliklərin aparılması üçün yeni imkanlar yaratdı. Bu mərhələdə ilk növbədə gələcək müstəqil və güclü iqtisadi siyasətin zəminləri yaradıldı. Bu siyasətin başlıca istiqamətlərini müxtəlif mülkiyyət formaları əsasında yaradılan iqtisadi sistem, bazar iqtisadiyyatına keçid və dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya təşkil etmişdir.
1993-cü ilin yarısından başlayaraq, aparılan ardıcıl və məqsədyönlü siyasət nəticəsində ictimai-siyasi sabitliyin təmin olunması, istehsalda yaranmış geriləmə proseslərinin qarşısının alınması və digər tədbirlərdən sonra iqtisadiyyatda tənəzzül tədricən aradan qaldırıldı və bununla da Azərbaycanın iqtisadi inkişafına mahiyyətcə yeni mərhələnin təməli qoyuldu. Əldə olunan makroiqtisadi sabitlik, sənayedə və digər sahələrdə iqtisadi göstəricilərin artımı, həyata keçirilən geniş miqyaslı iqtisadi islahatların ilkin nəticələri aparılan siyasətin düzgünlüyünü və Azərbaycanın bazar iqtisadiyyatı yolunda inamlı addımlarını təsdiq edirdi.
Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti və gərgin fəaliyyəti nəticəsində, ağır şərtlərə baxmayaraq, ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafı və dünya təsərrüfatı sisteminə inteqrasiyası sahəsində çox böyük nailiyyətlər əldə olundu. Ən əsası isə bu dövrdə ölkəmizdə aparılan müstəqil dövlət quruculuğu prosesində iqtisadi islahatların və inkişafın mahiyyət etibarı ilə yeni bir modeli - Azərbaycan modeli yaradıldı.
Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə iqtisadi islahatların mühüm istiqaməti olan özəlləşdirmə prosesi uğurla həyata keçirildi, 1996-cı ildən ümumi daxili məhsul istehsalı ilbəil artmağa başladı, respublikada görülən təxirəsalınmaz tədbirlər nəticəsində iqtisadiyyatda tənəzzülün qarşısı alındı və beləliklə, 1994-1995-ci illərdə bugünkü nailiyyətlərin əldə olunmasının təməli qoyuldu. Hazırda həmin tarixi dövrü təhlil etdikdə onu sabitləşmə dövrü kimi səciyyələndirmək olar. Məhz həmin illərdə geriləmənin qarşısı alındı və 1996-cı ildən etibarən dirçəliş dövrü başladı.
1997-ci ildən sənaye məhsullarının buraxılışında artım müşahidə edilmiş, bu sıradan neft emalı, metallurgiya, ağac emalı, şüşə və çini-saxsı məhsullar istehsalında artım daha yüksək olmuşdur. Digər istehsal sahələrində geriləmənin sürəti azaldılmış, bəzi hallarda isə bu meyl tamamilə dayandırılmış, hasilat sənayesi ilə yanaşı, qeyri neft sektoru da inkişaf etdirilmişdir.
Sənayenin inkişafı ilə yanaşı Heydər Əliyev respublikada kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsinə də xüsusi diqqət yetirirdi. Məhz bu diqqətin nəticəsində respublikada 40-dan çox normativ-hüquqi akt qəbul edilmiş, kənd təsərrüfatı məhsullarının satışında qiymətlər tam sabitləşmiş, idxal-ixrac əməliyyatlarında bütün maneələr aradan qaldırılmışdır.
Yaxın keçmişdə əsas kənd təsərrüfatı məhsullarını müxtəlif xarici ölkələrdən alan Azərbaycan indi əksinə, xaricə məhsul ixrac edir. Bu da sözsüz ki, məhsul istehsalının intensiv artımı nəticəsində mümkün olmuşdur.
İdxal-ixrac əməliyyatlarının bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun qurulması nəticəsində ölkəmizin beynəlxalq əlaqələri ilbəil genişlənir, möhkəmlənir və inkişaf edir.
1991-1994-cü illərdə inflyasiyanın böyük sürətlə, hətta dördrəqəmli faizə qədər artması müşahidə olunduğu halda, aparılan iqtisadi islahatlar nəticəsində 1995-ci ildən başlayaraq sabitləşmə prosesi getmiş, inflyasiyanın birrəqəmli həddə saxlanılmasına nail olunmuşdur.
İqtisadiyyatda aparılan islahatlar ölkənin maliyyə vəziyyətinin yaxşılaşmasını, dövlət büdcəsinin gəlirlərinin ildən-ilə artmasını təmin etmişdir. 2002-ci ildə dövlət büdcəsinin bütün mənbələrdən daxil olan gəlirləri 1993-cü ilə nisbətən 85 dəfə, xərcləri isə 72 dəfə artmışdır.
Ulu öndər tərəfindən həyata keçirilən qətiyyətli iqtisadi islahatlar az bir zamanda geniş beynəlxalq dəstək aldı. Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankı tərəfindən Azərbaycanda iqtisadi islahatlar haqqında xüsusi proqram hazırlanıldı və ölkəmizə maliyyə yardımının göstərilməsinə başlanıldı. Həmin beynəlxalq maliyyə-kredit institutları ilə sıx əməkdaşlıq şəraitində hazırlanmış sabitləşdirmə proqramına uyğun olaraq iqtisadiyyatın liberallaşdırılmasına yönələn radikal islahatlar həyata keçirildi. Sərt və çevik pul-kredit, büdcə-vergi siyasətinin aparılması, qiymətlərin, xarici iqtisadi fəaliyyətin və valyuta bazarının liberallaşdırılması və xarici kapitalın cəlb olunması nəticəsində tezliklə ölkəmizdə makroiqtisadi səviyyədə maliyyə sabitliyinin təmin edilməsinə nail olundu.
Ölkəmizin iqtisadi artım sürəti 1995-ci ildən başlayaraq MDB üzrə orta göstəricidən xeyli yüksək olmuşdur. Ümummilli lider Heydər Əliyevin əsasını qoyduğu və Prezident İlham Əliyev tərəfindən daha da inkişaf etdirilən strateji kurs Azərbaycanı zirvələrə doğru gedən ölkələr qrupunda öncül mövqeyə çıxarmışdır. Ölkənin inkişaf səviyyəsində ciddi kəmiyyət və keyfiyyət dəyişiklikləri baş vermiş və verməkdə davam edir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev demişdir: "Ümummilli lider Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində Azərbaycan beynəlxalq təcriddən çıxdı. Bu gün Azərbaycan beynəlxalq aləmdə çox görkəmli yer tutur, beynəlxalq təşkilatların üzvüdür, onlarda fəal iştirak edir. Bütün dövlətlər tərəfindən tanınır. Azərbaycanın böyük hörməti var. Artıq demək olar ki, regional məsələlərdə Azərbaycanın sözü həlledici sözdür. Azərbaycanın iştirakı olmadan bölgədə heç bir regional layihə keçirilə bilməz. Beləliklə, Azərbaycan region üçün mərkəzə çevrilibdir. Bizim nüfuzumuz artır, gücümüz artır. Bu, bizə imkan verəcək ki, qarşımızda duran bütün məsələləri öz xeyrimizə həll edək. Bütün bunlar Heydər Əliyevin xidmətləridir".
Azərbaycan Respublikasının iqtisadi siyasətinin öncül istiqamətlərindən biri müstəqil dövlətin neft strategiyasının hazırlanması olmuşdur.
Müəllifi Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev olan bu strategiyanın həyata keçirilməsinə 1994-cü il sentyabrın 20-də Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkəti ilə dünyanın aparıcı ölkələrinin (ABŞ, Böyük Britaniya, Rusiya, Türkiyə, Norveç, Yaponiya və Səudiyyə Ərəbistan) ən məşhur neft şirkətləri (Amoko, BP, MakDermott, Yunokal, LUKoyl, Statoyl, Ekson, Türkiyə petrolları, Penzoyl, İtoçu, Remko, Delta) arasında Xəzər dənizinin Azərbaycan bölməsindəki "Azəri", "Çıraq" və "Günəşli" yataqlarının birgə işlənməsi və neft hasilatının pay bölgüsü haqqında fəaliyyət müddəti 30 il olan müqavilənin imzalanması ilə başlanmışdır.
Azərbaycan üçün həyati əhəmiyyəti olan bu müqavilə həm respublikanın daxilində sabitliyin bərqərar olunması, həm də xarici siyasətdə uğurların əldə edilməsində müstəsna rol oynadı.
Heydər Əliyevin özünün də vurğuladığı kimi, “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması ilə Azərbaycan Xəzər dənizi və onun enerji ehtiyatlarını bütün dünyanın üzünə açdı və bu hadisənin ölkənin gələcəyi üçün nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğunu tarixçilər yazacaqlar”.
“Əsrin müqaviləsi” adı ilə indi bütün dünyada tanınmış bu müqavilənin imzalanması və onun gerçəkləşməsi müstəqil Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişaf konsepsiyasını təşkil edən və Heydər Əliyev tərəfindən işlənilib hazırlanmış yeni neft strategiyasının həyata keçirilməsinin parlaq təzahürüdür.
Azəri, Çıraq və Günəşli yataqlarının istismarını nəzərdə tutan əsrin müqaviləsinin imzalanması ölkəyə külli miqdarda xarici investisiyanın axınına səbəb olmuşdur. Bu sovet dövründən başlanan danışıqların, Heydər Əliyev tərəfindən atılan konkret addımlarla həyata keçirilməsi idi.
Heydər Əliyev düşünülmüş strategiya edərək xarici ölkələrin şirkətlərini Azərbaycana gətirdi, bu o demək idi ki, bu ölkələr Azərbaycanla da hesablaşacaqlar.
“Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması ilə yanaşı hasil olunacaq neftin dünya bazarına çıxarılması üçün əlverişli marşrutun axtarıb tapılması da mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Heydər Əliyev Azərbaycan neft kəmərinin çoxvariantlılığı ideyası ilə çıxış edərək Bakı-Supsa kəməri işə salınmasına, eyni zamanda "Əsrin müqaviləsi" çərçivəsində hasil olunacaq əsas neftin nəqli üçün "Bakı-Tbilisi-Ceyhan" neft kəmərinin inşa edilməsi üzrə danışıqlar intensivləşdirilməsinə nail olur. 1999-cu ilin noyabrında Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə prezidentləri ABŞ-ın dövlət başçısının iştirakı ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft boru kəmərinin inşa edilməsinə dair hökumətlərarası saziş imzalanmış, bu kəmərin çəkilməsi yolunda yaradılan çoxsaylı əngəllərə baxmayaraq Ulu öndərimizin siyasi iradəsi və uzaqgörənliyi sayəsində maneələrin hamısı dəf edilərək bu layihənin gerçəkləşməsi reallığa çevrilmiş, 2003-cü ildə kəmərin tikintisinə başlanılmışdır. Çox çətinliklərə baxmayaraq Heydər Əliyevin seçdiyi yol uğurlu olmuş, Azərbaycan neftinin dünya bazarına çıxarılması reallığa çevrilmişdir.
Bununla yanaşı, ölkəmizin iqtisadi həyatında Heydər Əliyev həm də, Azərbaycan qazının dünya bazarlarına çıxarılması üçün nəzərdə tutulan və regionun kifayət qədər əhəmiyyətli layihəsi hesab olunan Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərinin də təməlini qoymuşdur.
Heydər Əliyev neft gəlirlərinin şəffaf xərclənməsi və gələcək nəsillərə saxlanılması məqsədi ilə Dövlət Neft Fondunun yaradılması kimi xidmətləri ilə də yadda qalmışdır. 1999-cu il dekabrın 29-da “Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun yaradılması haqqında” Fərman imzalamışdır.
Ulu öndər Heydər Əliyevin müdrik qərarı əsasında Neft Fondundan ilk vəsait Azərbaycan xalqının ən ağır şəraitdə yaşayan və ən həssas sosial təbəqəsi olan qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə istiqamətləndirilmişdir.
Uğurlu iqtisadi siyasətin məntiqli davamı kimi, resursların daha da səmərəli paylanmasını təmin etmək üçün səmərəli büdcə sistemi və dövlət xərclərinin idraetmə sistemi tələb olunurdu ki, bu sahədə də ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən xeyli işlər görülmüşdür. Azərbaycanda büdcə sisteminin təşkilinin, büdcələrin tərtibi, təsdiqi, icrası və onların icrasına nəzarətin təşkilati, hüquqi və iqtisadi əsaslarını, habelə dövlət büdcəsi ilə büdcədənkənar dövlət fondlarının, yerli (bələdiyyə) büdcələrin qarşılıqlı əlaqələrinin əsas prinsiplərinin müəyyənlşdirilməsi məqsədilə 2002-ci ildə “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikasının yeni Qanunu qəbul olunmuşdur.
Bununla yanaşı, dövlət büdcəsinin gəlirlər hissəsində önəmli xüsusi çəkiyə malik olan vergi daxilolmalarının artırılması, vergi siyasətinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində də Ulu öndərin rolu danılmaz olmuşdur. Belə ki, Heydər Əliyevin tövsiyələrinə əsasən təkmil qanunvericiliyin yaradılması, inzibati idarəetmənin yaxşılaşdırılması və vergilərin dövlət büdcəsinə tam səfərbər olunmasına diqqət yönəldilmişdir. Qısa müddət ərzində dünya standartlarına cavab verən Vergi Məcəlləsi qüvvəyə minmişdir. Vergi Məcəlləsinin qəbul edilməsi vergi sisteminin təkmilləşdirilməsi və onun beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması sahəsində atılmış ən başlıca addım olmaqla gələcək islahatlar üçün təməl rolunu oynadı.
Respublikada bələdiyyələrin maliyyəsinin formalaşması və istifadəsinin prinsiplərini, yerli (bələdiyyə) büdcə prosesinin əsaslarını və bu sahələrdə bələdiyyələrin səlahiyyətləri və onların dövlət hakimiyyəti orqanları ilə qarşılıqlı fəaliyyətlərini müəyyən edən “Bələdiyyələrin maliyyəsinin əsasları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu və Azərbaycanda dövlət satınalmalarının əsaslarını müəyyənləşdirən, satınalmalar zamanı dövlət vəsaitindən səmərəli və qənaətlə istifadə edilməsi, müsabiqə və aşkarlıq əsasında bütün malgöndərənlərə (podratçılara) bərabər rəqabət mühiti yaradılması prinsipləri və qaydalarını özündə əks etdirən “Dövlət satınalmaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu da məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü və fəaliyyəti nəticəsində qəbul edilmişdir.
Beləliklə, tam əminliklə demək olar ki, 1993-2003-cü illərdə Azərbaycan iqtisadiyyatı böhran və tənəzzül məngənəsindən çıxaraq, iqtisadi inkişaf və yüksəliş yoluna qədəm qoymuşdur.
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən təməli qoyulmuş və Prezident İlham Əliyevin başçılığı altında uğurla davam etdirilən sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası nəticəsində əldə olunan nailiyyətlər Azərbaycanın bu sahədə gələcəkdə də daha böyük uğurlar qazanacağına zəmin yaradır.

Mənbə : http://www.maliyye.gov.az/node/1564

Heydər Əliyev və Azərbaycanın milli iqtisadi inkişaf modeli - məqalə

HEYDƏR ƏLİYEV VƏ AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATI ..-məqalə

Vergilərin yaranma tarixi və onun mahiyyəti

Dövlətin yarandığı gündən vergilər iqtisadi münasibətlərin mühüm həlqəsini təşkil etmişdir. Müasir sivilizasiyalı cəmiyyətlərdə vergilər dövlətin gəlirlərinin əsas hissəsini təşkil edir.
Dövlətin təşkilinin ilkin mərhələsində vergitutmanın ilkin forması qurban gətirmə olmuşdur. Qurban verilməsi əslində könüllü olmasına baxmayaraq qeyri-rəsmi olaraq məcburi xarakter daşımışdır. İlk mütəşəkkil vergi sistemlərindən biri Qədim Romanın vergi sistemi hesab edilir. Roma vətəndaşları öz əmlaklarına və ailə vəziyyətlərinə görə təqdim etdikləri ərizə əsasında vergiyə cəlb olunurdular. Hazırda ərizənin bu formasını bəyannamələr təşkil edir. E.ə. IV-III əsrlərdə Roma dövləti inkişaf etdikcə yeni koloniyalar yaranırdı ki, bunun da əsasını kommunal təsərrüfat təşkil
Roma dövlətinin maliyyə təsərrüfatının yenidən təşkili imperator Avqust Oktavianın (e.ə. 63-cü il -eramızın 14-cü ili) əsas vəzifələrindən biri idi. O bütün əyalətlərdə vergitutmanın həyata keçirilməsinə nəzarət məqsədilə maliyyə təşkilatlarını yaratdı. Onun həyata keçirdiyi islahatlar nəticəsində tribut adlı pul şəklində ödənilən ilk ümumi vergi yarandı.

MƏQALƏNİN DAVAMINI BURADAN OXU»

Süfrəmizin yaraşığı çörək - şagird işi

Bu gün dünyada milyonlarca aclıq və səfalət çəkən uşaqlar var.Bu bizli çox kədərləndirir.Hər birimiz bir tikə çörəyi yerə atanda və ya hər hansı hörmətsizlik ediləndə bu uşaqları gözümüzün önünə gətirməlliyik. Ən böyük arzumuz budur ki “heç bir uşaq çörəyə möhtac olmasın” . Yüzlərlə insan əməyi sərf olunaraq əldə olunan bu nemətin qədrini bilmək bizim insanlıq borcumuzdur.Bizim asanlıqla əldə etdiyimiz çörəyin ərsəyə gəlməsi nə qədər uzun və çətin proses olduğuu birlikdə araşdıraq.bunun üçün araşdırma, müzakirə ,təhlil və məsələ həllərindən istifadə edək və təqdimat hazırlayaq

XƏZİNƏ AXTARIŞINDA - OYUN SSENARİ

Oyunun təşkili :
1. Müəllim əvvəlcədən sinif otağının müxtəlif yerlərində 5, 10, 20 qəpik olmaqla şagird sayı

qədər qəpiklər gizlədir ( skoç vasitəsilə parta və stul altlarına da bərkidilə bilər).

2. Oyun dərsin istənilən mərhələsində aparıla bilər.

3. Oyunun gedişini müəllim başlayır:

- Uşaqlar, sinif otağında xəzinə gizlətmişəm.yerlərinizdən qalxın və axtarın.

4. Axtarış prosesi müəllim tərəfindən müşahidə olunur və müəlllim şagirdlərin müxtəlif

davranışlarından qeydlər edə bilər.

5.Şagirdlər qəpikləri tapdıqca müxtəlif təsüratlarla yerlərinə əyləşirlər.

6.Müəllim şagirdlərdən soruşur:

-Xəzinə axtaran zaman nə hisslər keçirdiniz , nələr etdiniz?

7.Şagird fikirləri lövhədə müəllim tərəfindən qeyd olunur.

Həyəcan Şübhə   Maraq Axtarış duyğusu

Soruşdum   Birgə axtardıq   İnamsızlıq

Sevindim    Təəssüfləndim Paylaşdım

8. Müəllim qeydlər əsasında şagirdlərə suallar verir və hər sualın bir neçə şagird tərəfindən cavablandırılmasına nail olur:

- Uşaqlar , axtarışın əvvəlindəki hissləriniz nə ilə bağlıdır?

- Pul tapdıqdan sonra bəziləriniz sevindiniz .bəziləriniz isə əksinə təəssüfləndiniz.Bunu necə izah edərsiniz?

- Müşahidə etdim ki ,bəzi şagirdlər pullarını bir-biri ilə paylaşdı. Bunu hansı məqsədlə etdiniz?

- Müşahidə etdim ki, bəziləriniz tapdığı pulu xərcləmədiniz. Bunu nə ilə izah edərdiniz?

9. Ehtimal edirəm ki, bu sualların cavblandırılması zamanı şagirdlər gəlir, mənfəət ,şəxsi büdcə ,ailə büdcəsi israf , qənaət kimi sözlərdən istifadə edəcəklər.Bu

anda pedoqoji texnikalaından istifadə edərək növbət suallar şagirdlərə verilir və şagirdlərin öz

ailələrindən nümunələr gətirilməsinə imkan yaradılır.

- Sizcə , xəzinə ,dəyərli bir şey və ya dolanışıq üçün pul axtarışı zamanı hisslər təxminən eynidirmi?

- Necə düşünürsünüz , valideynləriniz ailə dolandırmaq - pul qazanmaq üçün iş axtarışında

olarkən və ya işləyərkən bu hissləri keçirirmi?

- Maraqlıdır, əldə etdiyinz bu pulu nəyə xərcləmək olar?

- Valideynləriniz qazandığı aylıq gəliri nəyə xərcləyir ?

- Ailə gəlirinin düzgün xərclənməsi üçün nə edərdiniz?

10. Qeyd edim ki , şagirdlərin verə biləcəyi orijinal və unikal cavblar sizin növbəti dərslərdə

quracağınız şəxsi oyunlar üçün qaynaq ola bilər.

Müəllif : Aliyə Əhmədova

VEB 2.0 VƏSAİTLƏR

Veb-2.0 yaxud online-interaktiv-öyrədici bu tapşırıqlar Həyat Bilgisi fənninin "Fərd və Cəmiyyət " mövzularını əhatə edən alt standartlara uyğun olaraq xüsusi olaraq blog müəllifi Aliyə Əhmədova tərəfindən hazırlanmışdır. Təlimatlara əməl edərək rahatlıqla istifadə edəcəyiniz bu reproduktiv bilik generatorları dərsinizə xüsusi rəng qatacaq. Xüsusi olaraq qeyd edim ki ,online rejimdə olan bu interaktiv tapşırıqlar MİMİO TEACH , PROMETAN , SMART , AKTİVBOARD , AKTİV TABLE kimi elektron lövhə səthlərində stilus qələmlə rahatlıqla idarə olunur.

" SIGORTA " - ŞƏKİLLİ, İNTERAKTİV TEST

"MALİYYƏ " - MİLYONÇU OYUNU

" DÜNYA ÖLKƏLƏRİNİN PUL ƏSKİNASLARI "

"AİLƏ BÜDCƏSİNİ TƏŞKİL EDƏN GƏLİRLƏR"- QRUPLAŞDIRMA TAPŞIRIĞI

" İQTİSADİ TERMİNLƏR " - İNTERAKTİV KROSSVORD

" ÇÖRƏK İSTEHSALI NÜMUNƏSİNDƏ ƏMƏK BAZARI " - İNERAKTİV SÜRÜŞDÜRMƏ

"İQTİSADİ HƏYATDAN " - KROSSVORD

PULUN FUNKSYALARI - VİDEO MƏZMUNLU SORĞU

" İQTİSADİ ÇAPAR " - ƏYLƏNCƏLİ SORĞU

"ELEKTRİK ENERJİSİNƏ QƏNAƏT ÜSULLARINDAN " - ŞƏXSİ YOUTUBE VİDEO

" AİLƏ BÜDCƏSİNƏ QƏNAƏT " - POVTOON SHOV

" ELEKTRİK ENERGİSİNƏ MÜASİR QƏNAƏT ÜSULU "- PHOTOPEACH SHOV

XARİCİ İQTİSADİ ÖYRƏDİCİ OYUNLAR

Bu bir reallıqdır ki , müasir dövrün uşaqları , şagird və yeniyetmələri kompyuter oyunları oynamağı çox xoşlayırlar. Bəlkə onların bu sevimli məşğuliyyətlərini motivasiyalı və məntiqi yollarla onlarda iqtisadi savad və qabiliyyətlərin formalaşdırmasına yönəldək? Elə isə sizə hazırladığım Azərbaycan dilli interaktiv tapşırıqlardan əlavə , əcnəbi peşəkarlar tərəfindən hazırlanmış bu rəngarəng və kreativ iqtisadi oyunları da məsləhət bilirəm. Bu həm də günümüz üçün aktual olan əcnəbi dil qabiliyyətlərinin artmasına da köməkdir.